Χρυσολωράς

Επώνυμο 2 Βυζαντινών λογίων, από τους οποίους ο δεύτερος πρωτεργάτης των ελληνικών σπουδών στην Ιταλία. 1. Δημήτριος, θεολόγος, φιλόσοφος, αστρονόμος και πολιτικός. Ήκμασε στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αι. Ήταν φίλος του αυτοκράτορα Μανουήλ B’, ο οποίος εκτίμησε τις ικανότητές του και τον χρησιμοποίησε ως πρεσβευτή σε σημαντικές κρατικές αποστολές. Ο X. έγραψε 100 επιστολές στον αυτοκράτορα, οι οποίες παραμένουν ανέκδοτες. Έγραψε επίσης διάφορες θρησκευτικές πραγματείες, που βρίσκονται και αυτές χειρόγραφες, κυρίως σε αγγλικές βιβλιοθήκες. 2. Μανουήλ (Κωνσταντινούπολη περίπου 1350 – Κωνστάντια, Ελβετία 1415). Πρωτεργάτης της Αναγέννησης. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας ο X. μπήκε πολύ νέος στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Μανουήλ B’ Παλαιολόγου, με τον οποίο διατήρησε ισόβια φιλία και πυκνή αλληλογραφία. Από το 1390 χρησιμοποιήθηκε ως μόνιμος σχεδόν πρεσβευτής του αυτοκράτορα Μανουήλ στην Ιταλία και εργάστηκε για την ένωση των Εκκλησιών και για την παροχή στρατιωτικής και οικονομικής ενίσχυσης από τους Ευρωπαίους ηγεμόνες στο Βυζάντιο που περισφιγγόταν συνέχεια από τους Τούρκους. Για τον σκοπό αυτόν ταξίδεψε και στη Γαλλία και στη Γερμανία. Για τη συμβολή του στη στενότερη γνωριμία του Βυζαντίου με τη Δύση, για την παιδεία του και την αφοσίωσή του στην Δυτ. Καθολική Εκκλησία εκτιμήθηκε από λογίους και ηγεμόνες τόσο, ώστε κατά τη μεγάλη σύνοδο της Κωνστάντιας (1414-15), όπου ο X. πήρε μέρος ως αρχηγός της ελληνικής αντιπροσωπείας, προτάθηκε ως υποψήφιος πάπας. Κυρίως όμως το όνομα του X. συνδέεται με την αναβίωση των κλασικών ελληνικών σπουδών στην Ιταλία κατά την πρώιμη Αναγέννηση. Στο Στούντιο της Φλωρεντίας ιδίως, όπου το 1396 ιδρύθηκε ειδικά γι’ αυτόν έδρα ελληνικής φιλολογίας –η πρώτη στην Ευρώπη– ο X. δίδαξε τα ελληνικά γράμματα σε πολυπληθείς μαθητές, ανάμεσα στους οποίους και οι μετέπειτα κορυφαίοι ουμανιστές Λεονάρντο Μπρούνι, Πάλα Στρότσι, Πότζιο Μπρατσιολίνι, Γκουαρίνο ντα Βερόνα κ.ά. Συγγράμματα σπουδαία δεν άφησε, ανάλογα τουλάχιστον με την τεράστια φήμη που απέκτησε ως ελληνιστής. Γνωστότερα είναι τα Ερωτήματά του, γραμματική για τους ξένους σπουδαστές της ελληνικής, που εκδόθηκε το 1471 στη Βενετία (είναι το πρώτο έντυπο ελληνικό βιβλίο) και επανεκδόθηκε δεκάδες φορές έως τον 18o αι. Μετέφρασε επίσης στα λατινικά την Πολιτεία του Πλάτωνα. Σώζονται ακόμα 13 επιστολές του, από τις οποίες μία εκτενής, που απευθύνεται στον συναυτοκράτορα Ιωάννη Z’ Παλαιολόγο, είναι γνωστή και ως Σύγκρισις της παλαιάς και της Νέας Ρώμης, δηλαδή της Κωνσταντινούπολης. Τελευταία ανακαλύφθηκε ανάμεσα στα χειρόγραφα της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων αυτόγραφο και άγνωστο μέχρι τώρα έργο του X., που απευθύνεται στον αυτοκράτορα Μανουήλ B’ Παλαιολόγο, τον οποίο ο X. καλεί να αναλάβει την ηγεσία ενός κινήματος για την πολιτική και πνευματική αναγέννηση του Βυζαντίου με βάση την ελληνορωμαϊκή πολιτιστική και πολιτική παράδοση. Ο Βυζαντινός λόγιος Mαv. Χρυσολωράς.